به گزارش ویژه نامه نوروزی مشرق،  چهارشنبه سوری یکی از روزهایی است که بسیاری از خانواده ها را داغدار می کند و افراد زیادی را به دلایل مختلف راهی بیمارستان می کند. انفجار در هر گوشه و کنار شهر رخ می دهد و سنگ هایی که از نارنجک های دست ساز خارج می شود همیشه مصدومان زیادی به جا می گذارد. امشب که مراسم چهارشنبه سوری برپاست نیاز است تا با آن بیشتر آشنا شویم

پیشینه چهارشنبه سوری

یکی از سنت های باستانی ایرانیان برگزاری جشن چهارشنبه سوری بوده که شب چهارشنبه آخر هرسال، ایرانیان در همه شهرها با برپایی آتش، مراسم باشکوهی برگزار می کردند. واژه «چهارشنبه‌سوری» از دو واژه چهارشنبه که نام یکی از روزهای هفته‌است و سوری در زبان کُردی که به معنی سرخ است ساخته شده‌است (این مطلب سندیت تاریخی و علمی ندارد) که در آن آتش بزرگی تا صبح زود و برآمدن خورشید روشن نگه داشته می‌شود. این آیین از آن جهت به غروب آخرین سه شنبه (شب چهارشنبه) موکول شده است که زرتشت، با رسیدگی حساب های گاهشماری به تنظیم و تدوین دقیق تقویم توفیق یافت و آن سالی بود که تحویل سال به سه شنبه ای مصادف شد که نیمه آن سه شنبه تا ظهر، جزئی از سال کهنه و نیمه بعدازظهر جزو سال نو به حساب آمد و چون آغاز هر روز را در نیمه شب همان روز می دانستند، بنابراین فردای آن سه شنبه را نوروز شناختند و شبش را جشن گرفتند و آتش افروختند و از آن پس آن شب را چهارشنبه سوری قرار دادند.

 به یک عقیده دیگر ایرانیان مراسم آتش افروزی در آستانه سال نو را پس از قبول اسلام، در آخرین چهارشنبه سال قرار داده اند، تا از عقیده اعراب پیروی کرده باشند که روز چهارشنبه یا «یوم الاربعا» را شوم و نحس می دانستند. درمورد وجه تسمیه «چهارشنبه سوری» عقیده دارند، به مناسبت آتش افروزی، آن شب را «سور» (سرخ) نامیده اند.

 

شواهد دلالت بر آن دارد که این جشن از اوایل قرن هفتم هجری به دست فراموشی سپرده شد، سپس با عناوینی دیگر از سده‌های دهم معمول شد.

هاشم رضی در کتاب گاه شماری و جشن‌های ایران باستان، درباره چهارشنبه سوری می نویسد: «ایرانیان در یکی از چند شب آخر سال جشن سوری را که عادت و سنتی دیرینه بود، با آتش‌افروزی همگانی برپا می‌کردند.

اما چون اساس تقسیم آنان در روزشماری بر آن پایه نبود که ماه را به چهار هفته با نام‌های کنونی روزها بخش کنند، لاجرم در شب چهارشنبه آخر سال چنین جشنی برگزار نمی‌شد. روزشماری کنونی بر اثر ورود اعراب به ایران باب شد. بی‌گمان سالی که این جشن به شکلی گسترده بر پا بوده مصادف با شب چهارشنبه شده است و چون در روزشماری تازیان چهارشنبه نحس و بدیمن به شمار می‌آمده از آن تاریخ به بعد شب چهارشنبه آخر سال را با جشن سوری به شادمانی پرداخته و بدین وسیله می‌کوشیدند نحوست چنین شبی را از بین ببرند.

دکتر کورش نیکنام موبد زرتشتی و پژوهشگر در آداب و سنن ایران باستان، عقیده دارد که چهارشنبه سوری هیچ ارتباطی با ایران باستان و زرتشتیان ندارد و شکل گیری این مراسم را پس از ورود اعراب به ایران می داند. دکتر نیکنام در این باره می گوید:"ما زرتشتیان در کوچه ها آتش روشن نمی کنیم و پریدن از روی آتش را زشت می دانیم.

در گاه شماری ایران باستان و زرتشتیان اصلأ هفته وجود ندارد. ما در ایران باستان هفت روز هفته نداشتیم. شنبه و یکشنبه و... بعد از ورود اعراب به فرهنگ ایران وارد شد. ما پیش از تسلط اعراب بر ایران هر ماه را به سی روز تقسیم می کردیم. و برای هر روز هم اسمی داشتیم . هرمز روز، بهمن روز،... برای ما سال ۳۶۰ روز بوده با ۵ روز اضافه ( یا هر چهار سال ۶ روز اضافه ). ما در این پنج روز آتش روشن می کردیم تا روح نیاکانمان را به خانه هایمان دعوت کنیم." بنابراین اینکه ما شب چهارشنبه ای را جشن بگیریم ( چون چهارشنبه در فرهنگ عرب روز نحس هفته بوده ) خودش گویای این هست که چهارشنبه سوری بعد از اسلام در ایران مرسوم شد."

"بنابراین، این آتش چهارشنبه سوری بازمانده آن آتش افروزی ۵ روز آخر سال در ایران باستان است و زرتشتیان به احتمال زیاد برای اینکه این سنت از بین نرود، نحسی چهارشنبه را بهانه کردند و این جشن را با اعتقاد اعراب منطبق کردند و شد چهارشنبه سوری."

گرد آوردن بوته، گیراندن و پریدن از روی آن و گفتن عبارت "زردی من از تو، سرخی تو از من" شاید مهمترین رسم شب چهارشنبه سوری است. هر چند که در سالهای اخیر متاسفانه این رسم شیرین جایش را به ترقه بازی و استفاده از مواد محترقه و منفجره خطرناک داده است.

 

جالب ترین سرمنشایی که برای برگزاری مراسم چهارشنبه سوری گفته شده، قیام مختار ثقفی است که به خون خواهی شهدای کربلا قیام کرده است.

مختار، برای آنکه مخالف را از موافق تشخیص دهد، فرمان داد تا شیعیان راستین آن حضرت بر بام خانه‌ها آتش بیفروزند که شب آن فرمان با شب چهار شنبه آخر سال نیز مصادف بوده است.

با تقارن روشن کردن آتش بر روی پشت بام ها در آخرین قسمت پخش شده مجموعه "مختارنامه" با چهارشنبه آخر سال، این تصور در برخی اذهان به وجود آمد که سرمنشا مراسم چهارشنبه سوری ایرانیان، از قیام و خون خواهی مختار بوده است نه آنچه که تاکنون به ایران باستان نسبت داده می شد.

ایرانیان از دیرباز تاکنون، در روز چهارشنبه آخر سال، اقداماتی را انجام می دهند، بدون اینکه چرایی اقدامات خود را هم بدانند.

در برخی کتب تاریخی مانند تاریخ بخارا، لزوم برگزاری چنین مراسمی را اینگونه آورده اند: منصور بن نوح از شاهان سامانی در نیمه اول سده چهارم هجری جشنی را برگزار می‌کند که موجب آتش سوزی در قصر او نیز می‌شود، بدین ترتیب یقین حاصل می شود که این جشن از سال‌ها و بلکه سده‌های پیش در ایران رایج بوده است.

همچنین در منابعی دیگر گفته شده که در روزشمار قدیم اعراب، چهارشنبه روز نا‌مبارکی بوده، لذا سعی می‌کردند شب چهارشنبه را با جشن و سرور بگذرانند و در آن شب و روز دست از خرید و فروش و کسب و کار بکشند.

برخی مورخان نیز معتقدند: در ایران باستان، پایان هر ماه جشن و پایکوبی با نام «سور» مرسوم بوده‌است. از سوی دیگر چهارشنبه نزد اعراب «یوم الارباع» -روز نحس- خوانده می‌شد، بدین ترتیب ایرانیان جشن خود را به آخرین چهارشنبه سال موکول کردند و در آن به شادمانی و پایکوبی پرداختند تا هم جشن ملی خود را حفظ کنند و هم بهانه بدست اعراب ندهند.

اما در این بین مهم ترین و شاید جالب ترین سرمنشایی که برای برگزاری مراسم چهارشنبه سوری گفته شده، قیام مختار ثقفی است که به خون خواهی شهدای کربلا قیام کرده است. در این میان عده ای دلیل آن را قسمت پیشین سریال "مختارنامه" می کنند که در آن مختار، برای آنکه مخالف را از موافق تشخیص دهد، فرمان داد تا شیعیان راستین آن حضرت بر بام خانه‌ها آتش بیفروزند که شب آن فرمان با شب چهار شنبه آخر سال نیز مصادف بوده است.

در همین رابطه، دکتر مجید حیدری از تاریخ پژوهان نسبت بین چهارشنبه سوری و آتش افروختن برای اعلام رسمی قیام مختار را براساس قرائن و شواهد تاریخی یکی دانست و گفت: در متون تاریخ ذکر شده که زمان رسمی اعلام قیام مختار به وسیله بر افروختن آتش بر پشت بام‌های کوفه در آخرین چهارشنبه از سال شمسی بوده و به دلیل حضور ایرانیان در سپاه مختار از آن پس روز چهارشنبه آخر هر سال به عنوان جشن آتش آفروزی و آغاز قیام غلبه بر قاتلان امام حسین (ع) نام برده می‌شود.

اما در عین حال حجت الاسلام والمسلمین محمدهادی یوسفی غروی، عضو کمیته علمی، تخصصی تاریخ در مدارج حوزوی می‌گوید که ارتباط چهارشنبه سوری با قیام مختار که در میان برخی‌ها به آن پرداخته می‌شود، تنها یک احتمال ضعیف است که عده‌ای به دنبال ایجاد چنین ارتباطی هستند، اما هیچ سند و مصدر معتبر یا حتی غیرمعتبر در این زمینه وجود ندارد. در متون تاریخی حتی یک متن مستند تاریخی که اعلام کند در فلان سال یا در فلان جا در شب چهارشنبه آتش روشن می‌کرده‌اند، وجود ندارد و در سال شمار‌های تاریخ هجری چنین چیزی نیست.


همچنین سید محمد غروی چهارشنبه سوری را خرافی و دارای ریشه در جهالت‌های گذشتگان دانست و ابراز تعجب کرد از اینکه با پیشرفت علوم و دانش و تحول فرهنگ‌ها چگونه افرادی اقدام به انجام این کارهای غیرمنطقی و انحرافی می‌کنند و به خرافات و ترویج آن در جامعه دامن می‌زنند و سبب آسیب دیگران می‌شوند.

لازم به ذکر است که مراجع تقلید نیز مراسم چهارشنبه سوری را خرافی و بدون مبنای عقلایی و حتی در مواردی حرام اعلام کرده اند.

سعید نفیسی، ادیب و پژوهشگر معاصر (۱۲۷۴ - ۱۳۴۵ خورشیدی) و استاد دانشگاه تهران  درباره  «چارشنبه سوری » مقاله مفصل و محققانه ای نوشته اند که قسمتهایی از آن را در اینجا نقل میکنیم : چهارشنبه سوری یعنی چهارشنبه عیش و عشرت و میرساند که این شب را برای جشن و سرور بنیاد گذاشته اند. این جشن ملی از قدیمترین زمانهای تاریخ در میان ایرانیان بوده است ...

 

 شب چهارشنبه سوری در ایران آئین خاص و تشریفات گوناگون دارد که هر یک از آنها را در ناحیه  دیگر میتوان یافت . آئین چهارشنبه سوری یا شب چهارشنبه آخر سال بر دو قسم است یک قسمت از آن عمومی و مشترک میان تمام مردم ایران است که حتی بعضی از آنها را در ملل دیگر نژاد آریا میتوان یافت و قسمت دیگر آئین خصوصی است که مردم تهران بدعت گذاشته اند و از اینجا کم و بیش بشهرهای دیگر ایران رفته است . آن قسمت از آئین این شب که در تمام ایران معمول است از کرمان گرفته تا آذربایجان واز خراسان تا خوزستان و از گیلان تا فارس یعنی تمام این دشت وسیع که ایران امروز را فراهم ساخته است و زیباترین بقایای ایران باستانی است در هر شب چهارشنبه آخر سال با شور و دلبستگی خاصی آشکار میشود تمام مردم آذربایجان چه در شهر و چه در ده ها در آن شرکت دارند و حتی هنوز در میان مردم قفقاز معمول است . ایرانیانی که از دیار خود دور افتاده اند نیز آن را فراموش نمیکنند و ایرانیان مقیم ترکیه و مصر و هندوستان نیزدر جامعه خود این رسوم و آداب را معمول میدارند.

گذشتگان چگونه چهارشنبه سوری داشتند؟

توپ مروارید: در میدان ارک طهران توپ کهن سالی بود که مدت صد سال بر فراز صفه ای جاگرفته بود و چون پیران زمین گیر از جای خود نمی جنبید - شبهای چهارشنبه سوری زنان و دخترانی که حاجتی داشتند مخصوصاً آن زنانی که در آرزوی شوی بودند ازآن توپ بالا میرفتند و بر فراز آن دمی می نشستند و اززیر آن میگذشتند و در برآورده شدن آرزوی خود شک نداشتند و بچه های شیرخوار را که به اصطلاح «نحسی » میکردند یا ریسه میرفتند از زیر توپ مروارید و سر در نقاره خانه میگذراندند. این توپ را توپ مروارید مینامیدندو افسانه های گوناگون در حق آن میگفتند.

آتش افروختن : زیباترین و شاید قدیمترین آداب چهارشنبه سوری آتش افروختن و جستن از آن و شادی کردن در کنارآتش است ....

تقریباً در تمام ایران شب چهارشنبه سوری توده هایی از بوته خودروی بیابانی فراهم می آورند و نزدیک یکدیگر قرارمیدهند زن و مرد و پیر و جوان در صحن خانه یا در میدانهای عمومی و بر سر چهارسوها و چهارراههای شهر و ده از روی این اخگرهای افروخته یکی پس از دیگری جستن میکنند و در هر جستنی میگویند: «زردی من از تو سرخی تو از من » یعنی زردی بیماری و ناتوانی را از من بستان و سرخی و شادابی و تندرستی را که در خود داری بمن ببخش » پس از سوخته شدن خاکستری را که از آتش میماند باید در خاک اندازی جمع کنند و از خانه بیرون برند و در کنار دیوار بریزند و آنکس که بیرون ریخته است در بازگشت در میزند باید از درون خانه از او بپرسند: «کیست ؟» و او هم جواب دهد؛ «منم » گویند: «از کجاآمده ای ؟» جواب دهد که : «از عروسی » بپرسند: «چه آورده ای ؟» گوید: «تندرستی ».

کوزه شکستن : مردم طهران تا چند سال پیش که از سر در نقاره خانه بالا میرفتند کوزه ای آب ندیده با خود میبردند و از آنجا بزمین می افکندند و میشکستند و کسانی که بدانجا دسترس نداشتند از بام خویش کوزه را بزمین می افکندند اینکار در بسیاری از نقاط ایران معمول است و عقیده دارند که بلاها و قضاهای بد را در کوزه متراکم کرده اندو چون بشکنند آن قضا و آن بلا دفع شود...

 

آجیل : در شب چهارشنبه سوری آجیل خوردن از رسوم و آداب مخصوص است و مخصوصاً بایستی آجیل شور و شیرین باشد... در میان زنان ایران درشب چهارشنبه سوری و حتی مواقع دیگری که کسی را مشکلی در پیش باشد و استجابت مرادی را بخواهد آجیل مخصوصی با آداب و حضور قلب خاصی معمول است که نذر میکنند وداستان شیرینی برای ابتکار آن میگویند...

آجیل مشکل گشا از آداب خاص شب چهارشنبه سوری نیست ولی کسانی که بدان اعتقاد کامل دارند گذشته از آنکه شب جمعه آخر هر ماه بدان عمل میکنند شب چهارشنبه سوری نیز به آداب آن میپردازند.

فالگوش : کسانی که حاجتی دارند شب چهارشنبه سوری نیت میکنند و بر سر چهارراهی یا اگر چهارراه نبود بر سر رهگذری به فالگوش میایستند و نخستین عابری را که گذشت بسخن او توجه میکنند و هر چه از دهان او برون آمد در استجابت مقصود خود به فال نیک یا به فال بد میگیرند اگر آن نخستین سخن به اجابت آرزوی صاحب حاجت مطابق باشد آن آرزوی برآورده است و گرنه برآورده نیست . همین فال را ممکن است بر پشت در خانه ای یا در اطاقی گرفت و باید آهسته بپشت درآمد و بی آنکه کسانی که اندرون خانه یا اطاقند بدانند که کسی بر در ایستاده است گوش فراداد و اولین سخنی را که گفته میشود در اجابت مقصود خود یا ناروا ماندن آن فال گرفت .

گره گشایی : کسانی که بخت ایشان گره خورده و عقده ای در کارشان روی داده است چاره ای جز آن ندارند که شب چهارشنبه سوری گوشه دستمالی یا چارقدی یا گوشه دیگر از جامه خود و یا پارچه ای را گره زنند و بر سر راهی بایستند و از اولین کسی که بر ایشان گذشت خواستار شوند که آن گره را بدست خود بگشاید ممکن است قفلی را بر پارچه یا دستمال و یا گوشه ای از جامه بست و بر سر راه ایستاد و کلید آن را به نخستین کسی که از راه میگذرد داد که با آن کلید قفل را بگشاید و عقده از کار فروبسته آن درمانده باز کند.

دفع چشم زخم و بخت گشایی : برای بخت گشایی در شب چهارشنبه سوری تدابیری معمول است و از همه شگفت تر آن است که به دبّاغ خانه میروند و از آب دباغ خانه اندکی برمیدارند و با خود بخانه می آورند و برای گشوده شدن بخت بر سر میریزند.

کندر و خوشبو: یکی از آداب چهارشنبه سوری آن است که زنان بر در دکان عطاری میروند و از او «کندر وشا برای کارگشا» میخواهند و تا عطار برود بیاورد فرار میکنند این دکان باید رو بقبله باشد سپس بدکان دیگری که رو بقبله باشد میروند و «خوشبو» میخواهند که مراد اسفند است و چون عطار پی آن برود باز میگریزند و سپس بدکان سومی که رو بقبله باشد میروند و مقداری کندرو اسفند میخرند و در خانه برای دفع چشم زخم و حل مشکل خود دود میکنند.

قلیا سودن : یکی از وسایل دفع جادو در شب چهارشنبه سوری قلیا سودن است اندکی قلیای خشک در هاون برنجین کوچکی میریزند و هفت دختر نابالغ دسته میزنند و با آب میسایند و بر آن بول میکنند و آن آب را در چهارگوشه صحن خانه ای که آن را جادو کرده اند میریزند و یقین دارند که به همین تدبیر جادو باطل میشود.

 

آش بیمار: در خانه ای که بیماری باشد شب چهارشنبه سوری باید در شفای او کوشید که بیماری او بسال دیگر نرسد برای این کار آشی میپزند که در میان زنان به اسم «آش بیمار» یا «آش امام زین العابدین بیمار» معروف است باید بادیه مسین بدست گرفت و با قاشق بدرخانه ای یا به در اطاق همسایه رفت و چنانکه او نداند که این خواهش از جانب کیست با آن قاشق بر آن ظرف مسین کوبید و صاحب خانه یا اطاق وجداناً مکلف است که چیزی که بتوان در آش ریخت مانند آرد یا برنج یا غلات و بنشن و پیاز و هر چه از این قبیل در خانه موجود باشد و اگر نیست چند شاهی پول در آن ظرف بریزد. هر چه در ظرف ریخته میشود باید در ترکیب آش داخل شود و اگرپول در آن ظرف دریوزه گری ریختند با آن پول باید لوازم آش را تدارک دیده و از آن آش بیمار را داد و بازمانده  آن رابه تهی دستان رهگذر داد و همین آش هر دردی را شفا می بخشد.

فال گرفتن با بولونی : یکی از شیرین ترین آداب چهارشنبه سوری که بیشتر جنبه بازی و تفریح گوارایی دارد فال گرفتن با بولونی است . بولونی کوزه دهان گشاد کوچکی است که در خانه های ما فراوان است و در آن ادویه  خشک یا ترشی ومربا و غیره میریزند زنان و دختران جوان گرد یکدیگرجمع میشوند و کوزه ای را می آورند هر کس هر چه همراه خود دارد و نشانه ای از او بشمار میرود در آن بولونی می اندازد و اشعار مختلف در وصف الحال که بتوان بدان تفال کرد بر قطعه های کاغذ مینویسند و تا کرده در بولونی میاندازند سپس دختر نابالغی را میخوانند و او دست در بولونی میکند و پاره ای کاغذ را بیرون می آورد و یکی از حاضران شعری را که بر آن نوشته است میخواندسپس همان دختر یکی از آن اشیاء را بیرون می آورد و ارائه میدهد و آن شعر که خوانده شده است فالی است که در حق صاحب آن نشانی زده اند در اصفهان یک سرمه دان و یک آئینه  کوچک نیز علاوه بر آن اشیاء در بولونی میاندازند و با دیوان حافظ تفأل میکنند یعنی هر چیزی که از بولونی بیرون آمد برای صاحب آن فالی از دیوان حافظ میزنند.

تهران: کامل ترین مجموع  آداب چهرشنبه سوری بوده است  و مردم تهران تمام رسوم متداول را حفظ کرده اند.

شیراز: آتش افروختن در معابر و خانه ها، فالگوش ، اسپند سوختن ،نمک گرد سر گرداندن ! در موقع اسفند دود کردن و نمک گردانیدن اوراد مخصوصی است که زنان میخوانند، قلمرو چهارشنبه سوری در شیراز صحن بقعه شاه چراغ است و در آنجا نیز توپ کهنه ای است که مانند توپ مروارید تهران زنان از آن حاجت میخواهند.

کرمانشاه : مراسم چهارشنبه سوری چندان جالب دقت نیست و تنها چیزی که مرسوم است همان پریدن از روی آتش است .

اصفهان : آتش افروختن در معابر؛ کوزه شکستن ، فالگوش ؛ گره گشایی و غیره کاملاً متداول است و تمام آن آدابی که در طهران معمول است در اصفهان نیز رواج دارد و شکوه شب چهارشنبه سوری در اصفهان از تمام شهرهای ایران بیشتر است .

مشهد: گره گشایی ؛ آتش افروختن ؛ کوزه شکستن و آتش بازی متداول است و علاوه بر آن تفنگ خالی کردن نیز معمول است و در هر خانه ای یکی دو تیر تفنگ میاندازند. در سایر شهرهای خراسان نیز چنین است .

زنجان : آتش افروختن ، فالگوش و کوزه شکستن معمول است و در کوزه شکستن اختصاصی که مردم زنجان دارند این است که پولی با آب در کوزه میاندازند و از بام زیر میافکنند. دیگر از خصوصیات مردم زنجان این است که دخترانی را که میخواهند زودتر شوهر بدهند به آب انبار میبرند و هفت گره بر جامه ایشان میزنند و پسران نابالغ باید آن هفت گره را بگشایند. یکی از آداب دیگر مردم زنجان این است که از روزنه  بخاریها یا اجاقهای خانه طنابی داخل اطاق میکنند و بوسیله آن طناب چیزی طلب میکنند صاحب اطاق مکلف است اولین چیزی که در دسترس او بود بر طناب ببندد و چون طناب را بالاکشیدند بوسیله آن چیزی که بر طناب بسته اند فال میگیرند مثلاً اگر جاروبی بر طناب بسته باشند از آن فال بد میگیرند که خانه خراب خواهد شد و خانه ایشان را جاروب خواهند کرد و اگر پاره نانی ببندند فالی نیک میگیرند که وفور نعمت خواهد بود و اگر شیرینی به طناب ببندند نشانه شیرین کامی است .

 

تبریز: آتش بازی و گره گشایی از قدیم معمول بوده است آتش افروختن در این اواخر متداول شده است . آجیل و میوه خشک خوردن از ضروریات است و ترک نمیشود اگر دوست یامهمان و تازه واردی داشته باشند باید حتماً شب چهارشنبه سوری خوانچه ای از آجیل و میوه خشک برای او بفرستند دیگر از خصوصیات مردم تبریز آن است که از بام خانه ها بر سر عابرین آب میپاشند این عادت از آداب بسیارقدیم نژاد ایرانی است و در زمان ساسانیان معمول بوده است که در جشن نوروز مردم بر یکدیگر آب میپاشیده اند. و هنوز در میان ارمنیان و زردشتیان ایران هم معمول است که در یکی از جشنهای خود بر یکدیگر آب میریزند. در تبریز هم در میدان ارک توپی است مانند توپ مروارید طهران که زنان به آن متوسل میشوند. در آذربایجان مخصوصاً در شهر تبریز تیر انداختن در شب و چهارشنبه سوری بسیار متداول است و حتی بدرجه ای در این باب مبالغه می کردند که سابقاً در هر کجا فوج سربازی بود می بایست در آن شب صف بکشند و دسته جمع تیر بیندازند و صاحبمنصبان نمیتوانستند افواج خود را از این کار مانع گردند.

ارومیه: شب چهارشنبه سوری بر بام خانه ها میروند و کجاوه ای را که زینت کرده و آرایش داده و بر آن طاقه شال کشمیری کشیده و آئینه بسته اند با طنابی از بام بسطح خانه فرود می آورند و میگویند: «بکش که حق مرادت رابدهد» کسی که در خانه است مکلف است که در آن کجاوه شیرینی و آجیل شور و شیرین و میوه خشک بریزد و پس از آنکه چیزی در آن ریختند با طناب آن را بالا میکشند و بخانه دیگر میبرند مخصوصاً دامادی که تازه زن گرفته و هنوز عروسی نکرده است موظف است که چنین کجاوه ای ببام خانه عروس ببرد و اگر نتوانند از بام بالا روند باید به پشت در روند و در پشت در پنهان شوند که کسی نبیند و آن کجاوه را در اطاق بیندازند و بهمین نهج چیزی طلب کنند. ( لغت نامه دهخدا)

 

**واضح و بدیهی است که اکثر این رسوم امروزه در میان مردم جایگاه و شانی ندارند و صرفا جهت اطلاع رسانی از آداب و رسوم گذشته در این مطلب گنجانده شده است و ذکر آن ها دلیلی بر تایید آن ها نیست.

چهارشنبه سوری دیروز، چهارشنبه سوزی امروز

اگر به مهندسی اسلامی در ساختار فرهنگی سده‌های گذشته ایران دقیق شویم، ویرایش‌هایی برخاسته از "نخبگی واقعی" را شاهد خواهیم بود که که پژوهنده را به یاد نوابغی چون میرداماد، فیض کاشانی، شیخ بهایی، ملاصدرا و علامه مجلسی می‌اندازد. دانشمندان مصلح اسلامی "هفت شین" ایرانی را با ظرافتی تامل برانگیز به "هفت سین" ایرانی تغییر دادند.

تمام آیین‌های ایرانی با آیین‌های اسلامی تلفیق و آمیزه ای زیباتر از پیش خلق شد و پیش روی مردم قرار گرفت و مردم نیز این فرهنگ غنی تر شده را با آغوش باز پذیرفتند حال اینکه خراب کردن بسیار آسانتر از ساختن بود ولی دانشمندان اسلامی می‌دانستند "گمگشتگی فرهنگی و تاریخی" چه عوارضی برای ملت بی هویت به بار خواهد آورد! چرا که ما "مسلمانان عرب" نبودیم؛ ما "مسلمانان ایرانی" بودیم.

این مهندسی دقیق و ظریف نخبگان را، در دعای اسلامی تحویل سال ایرانی و در بسیاری از مناسبات دیگر شاهدیم. در شب یلدا نیز صله رحم یکی از متعارفات یلداست.

تفال به حافظ و قرآن نیز باز در شمار رفتارهای اسلامی در این آیین ایرانی است. از سه دهه پیش برخی بدون اینکه نسخه ای برای چهارشنبه سوری بپیچند، راه آسان یعنی خراب کردن را برگزیده اند.آیا نباید از علمای نخبه سده‌های گذشته درس تلفیق اسلام در آیین تاریخی را بیاموزیم ؟

پریدن از روی آتش یک آیین پر نشاط خانوادگی و فامیلی بوده که در واقع با هر بار انجام آن، از خدای یگانه، استمداد سلامتی می‌شود.ولی آن ستیزه‌ها و برگزیدن راه آسان، نسخه‌ای نبود که به فراموشی این آیین ایرانی مبدل شود بلکه این آیین قابل ویرایش ایرانی را ناخواسته به دست اغیار سپردیم تا آنان ویرایش دلخواه خود را بر آن اعمال کنند.

اینک شاهدیم که این سنت کهن به رفتارهای خشونت بار و تنفر انگیز و بیگانه مبدل شده است و بیننده آگاه به فرهنگ چهارشنبه سوری، اذعان خواهد داشت که منفجر کردن بمب‌های صوتی و آزار و اذیت‌های بیمارگونه، بیشتر به بد مستی اراذل و اوباش شباهت دارد تا به آیین مهرورزی و خردمندانه چهارشنبه سوری. در این روزگار مردمی را می‌بینیم که خشن‌ترین لباس‌های خود را می‌پوشند و با ظاهری شبیه به رمبو، بمب‌های صوتی و مخرب در دست و جیب، به استقبال خطرات جانی و مالی می‌روند. صدای آژیر آمبولانس‌ها و اتومبیل‌های پلیس را می‌شنویم.

گاه مردم آسیب دیده به مهاجمان فحاشی می‌کنند و گاه با آنان گلاویز می‌شوند.بسیاری از مردم عزیزان خود را در این روز در خانه حبس می‌کنند تا از گزند اوباش و اراذل در امان بمانند.

ادارات، سازمان‌ها و مراکز آموزشی، کارکنان و محصلین خود را زودتر ترخیص می‌کنند تا مبادا در غوغای این سنت به هم ریخته، آسیب ببینند.

به راستی اگر با «ماشین زمان»، یکی از شرکت‌کنندگان چهارشنبه سوری در چند دهه گذشته را به چهارشنبه سوری این ایام بیاوریم، واقعا چه تصوری از مراسم فعلی خواهد داشت؟ شاید فکر کند که بین دیوانگان یک محله، جنگی داخلی اتفاق افتاده است و اگر کسی به او بگوید که این همان آیین چهارشنبه سوری است مسلما هم به حال این سنت از دست رفته و هم به حال مردم محروم از چهارشنبه سوری واقعی، تاسف خواهد خورد. این فراز می‌تواند یک ایده آسیب شناسانه برای تولید یک فیلم سینمایی باشد که در جهت فرهنگ‌سازی این آیین ویران شده به کار گرفته شود. باور عمومی جامعه بر این است که چهارشنبه سوری سنتی مبتنی بر باورهای زرتشتیان است حال اینکه زرتشتیان روشن کردن آتش در کوی و برزن و پریدن از روی آن را گناه و عملی ناهنجار می‌دانند و چهارشنبه سوری متعارف در نزد ایرانیان را جزو آموزه‌های دینی خود نمی‌شناسند. این سنت دیرینه در میان باقیمانده اقوام آریائی رایج بوده و از سالیان بسیار دور تا امروز ادامه پیدا کرده است و اینک که دمل چرکین خشونت و دگرگونی نامطلوب، در این آیین کهن محرز شده است بیش از پیش ورود نخبگان فرهنگ ساز را به استمداد می‌طلبد.

آسیب شناسی چهارشنبه سوری:
 رفتار خشونت آمیز و مغایر با عرف و منش جامعه نظیر آنچه که امروزه تحت نام چهارشنبه سوری شاهد آن هستیم، در هیچ کدام از این آیین ها دیده نمی شود. بهتر است بگوییم، کسانی که با منفجر کردن ترقه و پراکندن آتش سلامتی مردم را هدف می گیرند، با تن دادن به رفتاری آمیخته به هرج و مرج روحی ، آیین چهارشنبه سوری را تحریف کرده اند. پس امیدوارم دوستان عزیز با خواندن این مطالب، زیبایی این رسم کهن ایرانی را با انجام کارهای خطرناک و استفاده از وسایل خطرناک آتشبازی خراب نکنند . (سایت خبر آنلاین) با امید به چهارشنبه سوری زیبا، فرهنگ ساز و به دور از هر گونه خطر احتمالی.

سوختگی: در یک مراسم آتش بازی اولین مشکلی که به ذهن هر کسی می رسد سوختگی است. سوختگی در اثر بوته های خشک خیلی شدید نیست. اما سوختگی چهارشنبه سوری این روزها که انواع مواد محترقه استفاده می شود به این آسانی ها خوب شدنی نیست. طبق آمار حادثه دیدگان در چهارشنبه سوری سال گذشته بیش از همه دچار سوختگی درجه یک و سطحی شدند و پس از آن سوختگی درجه ۲، پارگی، زخم و خراشیدگی و سوختگی درجه ۳ که شدیدترین نوع سوختگی است، قرار دارد. سوختگی های ناشی از بازی با مواد محترقه خطرناک در چهارشنبه سوری دارای دو نوع عوارض هستند. برخی از آن ها به عنوان عوارض زود رس مطرح هستند و برخی در دراز مدت بر افراد عوارض ایجاد می کند. قطع عضو بدن از عوارض زودرس سوختگی ها است. عفونت ثانویه در محل زخم ناشی از سوختگی یک عارضه زودرس دیگر است. مشکلات روحی و عصبی از عوارضی است که فرد دچار سوختگی در طولانی مدت به آن مبتلا می شود.

 

نکته مهم: در صورتی که لباس شما آتش گرفت از دویدن خودداری کنید و بلافاصله بر روی زمین بغلتید. پتو وسیله مناسبی برای خاموش کردن فردی است که لباسش آتش گرفته. استفاده از آب هم در این مواقع کمک کننده است ولی هرگز با استفاده از کپسول های آتش نشانی اقدام به خاموش کردن افراد نکنید. بد نیست بدانید سوختگی ها به ویژه سوختگی هایی که از شدت بیشتری برخوردار است موجب دفع الکترولیت های بدن نظیر سدیم، پتاسیم بدن می شود که دفع این الکترولیت ها نیز منجر اختلال فعالیت کلیه ها خواهد شد. دفع الکترولیت های بدن موجب می شود که میزان اوره در بدن افزایش یابد که این امر موجب از بین رفتن کلیه ها و به تدریج موجب دیالیزی شدن فرد نیز می شود. برای جلوگیری از این مسئله در مراکز درمانی بیمار را تحت معالجه با سرم هایی قرار می دهند که به میزان مورد نیاز سدیم پتاسیم و سایر املاح را داراست با این وجود در برخی موارد درمان ها موثر واقع نمی شود و فرد کلیه خود را از دست می دهد.

آسیب های چشم: کوری چشم در صورت اصابت مستقیم ترکش های ناشی از انفجار مواد محترقه یکی از مواردی است که زیاد در چهارشنبه سوری دیده می شود. میزان کوری ها ایجاد شده به حدی است که عنوان نابینایی در چهارشنبه سوری را به خود اختصاص داده است. بر اساس آمار موجود ۴۴ درصد از آسیب هایی که در این مراسم وارد می شود، در چشم راست، ۷۳ درصد در چشم چپ و ۹۱درصد در هر دو چشم است، که ۲۶ درصد آسیب ها به دلیل نارنجک، ۵۱ درصد به دلیل سیگارت و ۶ درصد نیز به علت فشفشه اتفاق می افتد. هم چنین ۵۸ درصد آسیب دیدگان مردانی با میانگین سنی ۷۱ سال بوده اند. مراجعه سریع به چشم پزشک در صورت برخورد هر شیئی با چشم می تواند شدت ضایعه را کاهش دهد. در موارد خفیف با انجام مراقبت های طبی یا انجام اعمال جراحی می توان بینایی فرد را به او بازگرداند ولی متاسفانه در موارد شدید چاره ای جز تخلیه چشم باقی نمی ماند.

نکته مهم: بعد از هر گونه آسیب به چشم تنها کاری که باید بکنید آن است که چشم را با یک کاور، بدون آن که با خود چشم آسیب دیده تماس داشته باشد بپوشانید و بیمار را سریعا به یک مرکز چشم پزشکی بفرستید.

ضایعات پوستی و ریوی: باید توجه داشته باشید که هیچ ماده شیمیایی غیر خطرناکی وجود ندارد. نیترات پتاسیم، کلرات باریم، ارسنیک، نیترات سالیسیوم و پرکلرات پتاسیم به کار رفته در مواد محترقه و منفجره به علت ترکیب با اکسیژن و کربن همگی به نوعی خطرناک هستند و ممکن است حتی هنگام کار و تهیه، عوارضی را برای کارگران به همراه داشته باشد. به عنوان مثال مواد شیمیایی با پایه کلروکلرات به لحاظ درجه آتش گیری بسیار پایین ناراحتی های پوستی ریوی ایجاد می کند؛ حتی در مقیاس بالاتر آثار خونی را بجا می گذارند. دردهای شکمی، سرگیجه، حالت استفراغ و اسهال و در برخی موارد ناراحتی های تنفسی پیشرفته از آثار این مواد شیمیایی برای تولید کنندگان است. تماس با ترکیبات نیتراته سبب خوردگی پوست می شود. حساسیت های پیشرفته بر روی غشای پوستی و حتی در صورت جذب از راه پوست سوختگی های پیشرفته پوست از عوارض ترکیبات نیتراته است. ترکیبات ذوب شده نیترات پتاسیم و سدیم می تواند سوختگی های شدیدی را به وجود آورد، بیان کرد: خستگی های بسیار شدید، سرگیجه و تنفس کوتاه از عوارض تماس با این ترکیبات است این در حالیست که تماس تنفسی با ترکیبات سولفوره مسمومیت هایی را به بار خواهد آورد. تنفس پودرهای گوگردی هم آثار تنفسی، سرفه های شدید و تنگی نفس را در پی دارد. در صورتی که مواد شیمیایی با پوست شما برخورد کرد بلافاصله آن را با آب فراوان شستشو دهید و به یک مرکز درمانی مراجعه کنید.

صداهای مرگبار: بسیاری از جوانان از ایجاد صداهای مهیب در این شب لذت می بند و به نوعی برای ایجاد صدای بلندتر با یکدیگر رقابت می کنند و اصلا فکر نمی کنند که صداهای مهیب و ناهنجار سبب بروز ناراحتی های روحی روانی، سکته های قلبی در افراد مسن و حتی سقط جنین در زنان باردار می شود.

نکته مهم: اگر پس از شنیدن صدای بلند ناهنجار دچار تپش قلب یا وزوزگوش یا کاهش شنوایی و علایمی شبیه این شدید، تنها کاری که باید بکنید این است که در یک فضای آرام استراحت کنید. در صورتی که علا یم بیش از ۴۲ساعت ادامه یافت به پزشک مراجعه کنید.

سرگرمی های بی خطر چهارشنبه سوری

مسابقات اوریگامی

یکی از سرگرمی هایی که می توانید در این شب در خانه به آن بپردازید مسابقات اوریگامی سرعتی است. چند طرح اوریگامی را آماده کنید و هر کدام از آن ها را چند بار تمرین کنید. پس از چند بار تمرین می توانید به صورت مسابقه ای و سرعتی آن را دوباره بسیازید تا در یک فضای رقابتی قرار بگیرید.

شیرینی پزی

این روزها بسیاری از خانواده ها به دنبال خرید شیرینی عید هستند و چه بهتر اگر در خانه شیرینی را درست کنید و این کار را می توانید به یک سرگرمی خوب برای بچه ها در این شب پر خطر تبدیل کنید. به کودکان اجازه بدهید تا در درتس کردن مراحل ساده شیرینی به شما کمک کنند. دستور چند شیرینی ساده و متفاوت را می توانید در اینجا دریافت کنید.

اسم و فامیل

یکی از بازی های سنتی که در بچگی به تکرار از آن لذت برده ایم. "اسم و فامیل" بازی بسیار شیرینی است که هم حس رقابت  و هم هوش و سرعت عمل شما را در یک لحظه به چالش می کشد. تنها مواد لازم برای آن قلم و کاغذ به تعداد تمامی افرادی است که می خواهند در بازی شرکت کنند.

در بالای هر برگه باید سر فصل های خاصی مانند اسم، فامیل، میوه، غذا، ماشین، شهر، کشور و حیوان را یادداشت کنید و با انتخاب یک حرف شروع به بازی کنید. نوع امتیاز دهی نیز بسیار آسان است، برای هر موردی که منحصر به فرد است 10 امتیاز و موارد مشترک تنها 5 امتیاز نسیبشان می شود. در انتها هر که امتیاز بیشتری داشته باشد برنده بازی می شود.

پانتومیم

بازی بسیار جذاب و سرگرم کننده "پانتومیم" یا "لال بازی"  یکی از سرگرمی های است که می تواند چهارشنبه سوری شما را به یاد ماندنی تر کند. در این بازی باید به دو گروه مختلف تقسیم شوید و افراد گروه اول کلمه ای را انتخاب می کنند و پس از توافق یک نفر از گروه دوم برای شنیدن کلمه برگزیده می شود. کلمه مورد نظر تنها به این فرد گفته می شود و او باید با استفاده از دستان و حرکاتی که انجام می دهد این کلمه را به هم گروه یانش بفهماند. برای اینکه بازی جذابیت بیشتری نیز داشته باشد می توانید زمان نیز برای هر کلمه انتخاب کنید برای مثال تنها 3 دقیقه برای اجرای نمایش به افراد زمان دهید.

بیست سوالی

در این بازی نیز که تقریبا با قوانین آن آشنا هستید باید به دو گروه تبدیل شوید. گروه اول کلمه ای را انتخاب می کنند و این بار گروه دوم باید با پرسیدن سوالات مختلف مانند: جسم جامد است؟ یا تو جیب جا می شود؟ به کلمه مورد نظر دست پیدا کنند. این بازی بیشتر هم شما را درگیر حس ششم و همچنین به جواب رسیدن از طریق سوالات است. این بازی می تواند حداقل چند ساعتی شما را سرگرم کند و گاها اتفاقات جالبی نیز در حین بازی رخ می دهد.

گل یا پوچ

یکی از بازی های جنجالی تیمی که لحظات خوشی را برای شما به همراه خواهد داشت گل یا پوچ است. ر این بازی باید به دو تیم مختلف تقسیم شوید و جسم ریزی را نیز به عنوان گل انتخاب کنید. یکی از گروه ها گل را بین دستان بازیکنان می چرخانند و البته گروه دوم نیز باید تشخیص دهد کدام دست ها خالی و کدام یکی گل بازی است. در این بازی هر چه تعداد افراد گروه بیشتر باشد تعداد دست ها نیز دو برابر آن است و این باعث می شود تا تعداد انتخاب ها افزایش پیدا کند و هیجان بازی بیشتر می شود.

مشاعره

مشاعره بیشتر شبیه به یک سرگرمی ادبی می ماند اما می تواند قدرت حفظ شعر شما را محک بزند. در این سرگرمی افرادی که شعرهای بسیاری از شاعران مختلف بلد هستند دور هم جمع شده و با سرودن یک بیت افراد دیگر باید بیتی را بخوانند که حرف اول آن دقیقا همان حرف آخر بیت قبلی باشد.

این سرگرمی را می توانید البته به صورت ساده تر با اسم کشورها و شهرها انجام دهید و با اعمال قانون این که هیچ اسمی نباید تکرار شود بازی را جذاب تر کنید. یکی دیگر از قوانینی که بازی را بسیار جذاب می کند زمان گذاشتن برای هر فرد است.

شاه دزد وزیر

این بازی معمولا با 4 نفر انجام می شود و لحظات حساسی را دردل خودش دارد. در این بازی ابتدا باید 4 تکه کاغذ کوچک را انتخاب کرده و روی ان ها کلمات شاه، دزد، وزیر و جلاد را یادداشت کنید. سپسبرکه ها را تا کرده و پس از آن هر فرد یک برگه را به تادف بر می دارد. در ابتدای بازی هیچ کس به جز شاه  نوشته روی برگه اش را اعلام نمی کند. سپس شاه وزیر خدار ا صدا می زند و وزیر نیزخودش را معرفی می کند.

لحظه حساس بازی اینجاست که وزیر باید دزد را از میان دو نفر باقی مانده انتخاب کند. اگر به رستی دزد را انتخاب کند که شاه دستور می دهد و جلاد مجازاتی را زوی دزد اجرا می کند اما اگر وزیر جلاد را به اشتباه انتخاب کند آن وقت جلاد به دستور شاه، وزیر را  تنبیه می کند. مجازات ها در این بازی بسیار ساده هستند و از سبیل آتشین و بشین و پاشو و.. فراتر نمی رود.

با رعایت چند نکته ساده می توانید چهارشنبه سوری خاطره انگیز و سلامتی را بگذرانید.

۱) هرگز مواد سوختنی و ترقه در مقادیر کم یا انبوه در منزل نگهداری نشود.

۲) از آتش زدن لاستیک، هیزم و کارتن خالی در واحدهای مسکونی یا در معابر، کوچه و خیابان خودداری کنید. چرا که ضمن ایجاد آلودگی های شدید در هوا سایر خطرات را در پی دارد.

۳) آتش بازی در نزدیکی وسایل نقلیه که حامل بنزین و مواد سوختی هستند، در صورت کمترین نشت و حتی در شرایط عادی، این وسایل را به بمبی تبدیل می کند که چاشنی انفجار آن کشیده شده است.

۴) در صورت روشن کردن آتش، توصیه می شود آتش در حجم کم باشد و از ریختن مواد سریع الاشتغال نظیر نفت، بنزین و سایر مواد اشتغالزا بر روی آتش به شدت خودداری شود.

۵) وجود یک کپسول خاموش کننده آتش نشانی پودری در نزدیک محوطه آتش ضروری است.

۶) از پرتاب فشفشه و موشک بر روی شاخه درختان، پشت بام و بالکن منازل خودداری شود.

۷) قبل از ترک محل روشن کردن آتش، حتما از خاموش بودن آن مطمئن شده و توسط آب، باقی مانده آن را کاملا سرد کرده و جمع آوری کنید.

۸) در صورت بروز هرگونه حریق یا حادثه، ضمن حفظ خونسردی در اسرع وقت با شماره تلفن ۵۲۱ ستاد فرماندهی سازمان آتش نشانی تماس گرفته و مراتب را با ذکر نوع حادثه و نشانی دقیق اطلاع دهند.

۹) بسیاری از کودکان به دور از چشم والدین مواد را خریداری و در جیب، کیف و یا کمد نگهداری می کنند که به علت درجه آتش گیری پایین به زودی مشتعل و خسارات فراوان جانی و مالی را به بار می آورند.

۱۰) از انداختن ظروف تحت فشار مثل کپسول ها، اسپری های حشره کش و .... به داخل آتش خودداری کنید زیرا به علت دارا بودن خاصیت انفجاری ذرات آن پرتاب و به داخل چشم وارد می شود

۱۱) هنگام استفاده از فشفشه دستان تان را باز نگه داشته و از جلوی صورت دور نگه دارید تا دچار سوختگی نشوند. سایت تبیان